به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران به نقل از شفقنا،  "سید حسن خمینی" که غالبا در میان ایرانی ها تحت همین عنوان از او یاد می شود، دقیقا 70 سال پس از تولد حضرت امام خمینی (س) در تاریخ 1/5/1351 به دنیا آمد. پدر و مادرش هر دو از سلسله جلیله سادات و از صاحب نام ترین خانواده های علمی ایران به شمار می آمدند. مادرش سیده فاطمه طباطبایی صبیه مکرمه آیت الله العظمی سلطانی طباطبایی (ره) از سادات طباطبایی بروجرد است که با 33 واسطه نسب به حضرت امام حسن مجتبی می رساند و در شجره نامه ایشان نسبت خویشاوندی با علامه بحر العلوم (قده) هم دیده می شود. مادر فاطمه هم که صدیقه نام داشت فرزند آیت الله العظمی سید صدر الدین صدر (ره) از مراجع ثلاث و نوه آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی (قده) از مراجع عظام وقت بود. پدر سید حسن، سید احمد خمینی (قده) فرزند روح الله خمینی (رض) و خانم خدیجه ثقفی (ره) دختر آیت الله میرزا محمد ثقفی از علمای به نام و اصیل تهران است. سید حسن دوران کودکی را به تناوب در قم و نجف، در کنار پدر بزرگ مادری، مرحوم حضرت آیت الله العظمی سلطانی طباطبایی (قده) و پدر بزرگ پدری، یعنی حضرت امام خمینی (ره) سپری می کند و از مهر و محبت و ملاطفت های بی دریغ این هر دو بزرگوار بهره مند می شود. روزهای اوج انقلاب را در نجف، تهران و شور و حال دوران اقامت حضرت امام در پاریس (نوفل لوشاتو) را درک می کند. وی در سال 1366 (هم زمان با تحصیل در دوم دبیرستان)، عازم جبهه های نبرد حق علیه باطل می شود و در نهایت امر در سال 1369 در حالی که سال چهارم را به طور متفرقه گذارنده بود، دیپلم ریاضی خود را اخذ می کند. سفارشات مداوم حضرت امام و پدر بزرگوار سید حسن آقا بالاخره نتیجه بخش شده و ایشان در سال 1368 تحصیلات حوزوی خود را شروع می کند و چهار سال بعد یعنی یکسال قبل از فوت مرحوم سید احمد آقا (قده) رسما به لباس روحانیت ملبس می شود.

وی ابتدا در مدرسه رضویه و مدرسه کرمانی ها مقدمات را خوانده و از سال 1372 به تحصیل در سطوح عالی می پردازد و تمام این مدت را در منزل پدر بزرگ خود یعنی مرحوم سلطانی طباطبایی (قده) و تحت نظر ایشان می گذارند.
سید حسن خمینی دو سال بعد از ورود به حوزه علمیه قم (سال 1370) در مدرسه کرمانی ها تدریس مقدمات را شروع و در مدت 8 سال کتاب هایی نظیر: جامع المقدمات، سیوطی، مغنی اللبیب و مختصرالمعانی، معالم، شرح لمعه، منطق مظفر را تدریس کرده از سال 1379 به مدت 10 سال به تدریس سطوح عالی پرداخته و در این مدت کتاب هایی نظیر: رسائل، مکاسب محرمه، بیع، خیارات و کفایه را در کارنامه فعالیت های تدریسی خود دارد. درس فلسفه حاج سیدحسن آقا که با تدریس کتاب منظومه مرحوم ملاهادی سبزواری از سال 1385 شروع شده است، در آبان سال 1391 به پایان رسید.

تدریس خارج اصول حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن خمینی از سال تحصیلی 90ـ1389 شروع شده و هم اکنون در محل مدرسه دارالشفای قم ادامه دارد و کلاس درس وی از کلاس های پررونق حوزه قم است.

سیدحسن خمینی علاوه بر فعالیت ها و مشغله های حوزوی به فراگیری علوم انسانی جدید هم اشتغال ورزیده و در ادبیات متبحر بوده و با فلسفه غرب، فلسفه اخلاق، جامعه شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و تاریخ در حد بالایی آشنایی دارد. به زبان های عربی و انگلیسی مسلط است و به کارگیری زبان انگلیسی را از ده سال پیش تقریبا پیوسته ادامه می دهد.

حاصل تلاش های سید حسن در امر تحقیق و پژوهش، کتاب هایی نظیر«مبانی فقهی تنظیم خانواده»، «ده مقاله»، «دلیل راه» و کتاب ارزشمند «فرهنگ جامع فرق اسلامی» است که ثمره تلاش ده ساله ایشان در زمینه فرق و نحله های اسلامی است.

حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی  از سال 1373 و به دنبال در گذشت پدربزرگوارش عهده دار تولیت حرم مطهر و موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) شد. وی به طور معمول بعد از مرحوم سید احمد آقا معمولا پنجشنبه شب ها نماز مغرب و عشا را در حرم مطهر حضرت امام خمینی (س) اقامه می کند.

نوه امام خمینی در سن 24 سالگی با سیده فاطمه فرزند آیت الله سید محمد موسوی بجنوری فرزند مرحوم آیت الله العظمی سید حسن موسوی بجنوردی از مراجع و علمای بزرگ نجف وصلت نمود. مشارالیها نوه مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی است. حاصل این ازدواج 4 فرزند به نام های سید احمد، سیده نرگس، سیده فرشته و سید محمدهادی است.

طی دیداری که اعضای تحریریه فارسی شفقنا به مناسبت نخستین سالگرد تاسیس پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه با یادگار رهبر کبیر انقلاب اسلامی داشتند، سید حسن خمینی با تشریح پرسش هایی در زمینه فقه شیعه، با تاکید بر اینکه گوهری به نام گوهر دین وجود دارد و "فقه"، تلاش افراد مختلف برای دستیابی به آن گوهر است، عنوان کرد که «انقلاب و نظام اسلامی با یک نگاه فقهی خاص پدید آمده است، این نگاه فقهی، نگاه فقهی امام است و این فقه، وحدت رویه قضایی لازم دارد که آن وحدت رویه را پیدا کرده است. این مساله به این معنا نیست که در درون خود این فقه امکان اجتهاد وجود ندارد یعنی می توان فقه امام را به عنوان یک نگاه از واقعیت لحاظ کرد که باز ممکن است نگاهی که آن فقه از واقعیت تبیین می کند با ایجاد سوالات جدید، دوباره در آن دو نگاه پدید آید.»

سیدحسن خمینی، با توضیح نسبتی که میان فقه و دین وجود دارد، صحبت خود را آغاز کرد و گفت: نسبت فقه و دین همانند نسبت علوم دیگر چون فیزیک، شیمی و... با “واقعیت” است. فیزیک تلاشی برای یافتن واقعیت هاست؛ فقه نیز تلاشی برای یافتن دین است. فلسفه با جهان خارج و واقعیت چه نسبتی دارد؟ نوعی فلسفه وجود دارد که آن را - معرفت شناسی- می نامند. وجود شناسی، اکثر قریب به اتفاق فلسفه های موجود را شامل می شود. همه مکاتب موجود در نظامات غربی مثلا راسیونالیسم، آمپریسم، فلسفه انتقادی کانت و سایر نحله های موجود در غرب و هم چنین فلسفه های مشاء، اشراق و حکمت متعالیه و عرفان نظری در حقیقت به تبیین جهان می پردازند.

یادگار امام به ارائه مثال هایی از نگاه های متفاوت این نحله ها در تبیین جهان پرداخت و تصریح کرد: به عنوان مثال دیدگاه عرفان این گونه است که می گوید این نظام هستی در عالم خارج به این صورت است که یک وجود داریم و باقی مظاهر هستند. دیگری مثلا "مشائین" معتقدند در نظام هستی یک جوهر داریم که  عَرَض دارد و قایل به این هستند که در خارج، مادی و مجرد وجود دارد. عده دیگری بیان می کنند در عالم خارج، مادی و مجرد موجود نیست بلکه همه ماده هستند و....

او با بیان اینکه جهان خارج، یک واقعیت است که فلسفه های موجود تلاش می کنند این واقعیت را تحلیل کنند، توضیح داد: دین و دستور خداوند نیز واقعیتی است که توسط فقه های مختلف، تحلیل می شود. بر اساس تحلیل های مختلف افراد متفاوت، فقه های مختلفی نیز ایجاد شده است. تحلیل شیعه از این واقعیت، فقه شیعه را تشکیل می دهد؛ تحلیل حنفی نیز فقه حنفی را ایجاد می کند.

سیدحسن خمینی با تاکید بر اینکه نسبتی که علم با واقعیت دارد همان نسبتی است که فقه با دین دارد، گفت: هنگامی که علوم مختلف شروع به تبیین واقعیت می کنند، ابزارهای شناخت واقعیت آنها گاهی با هم متفاوت و گاهی با هم مشترک است. به عنوان مثال فلاسفه راه شناخت عالم خارج را فکر کردن، گروهی دیگر تجربه کردن و عرفا کشف و شهود می دانند. در حوزه فقهی نیز به همین صورت است. فقهای مختلف نیز راه های متفاوتی برای حکایت از واقع دارند که در حوزه فقه این راه ها را حجج مختلف می نامند، حجت های متعددی وجود دارد، عده ای بر تحلیل باطنی، عده ای بر روایات و... تاکید می کنند.

او دعواهای موجود بین حجت های متفاوت در فقه را همان اختلاف علوم مختلف در راه های تحلیل واقعیت دانست و افزود: بنابراین افرادی در حال تلاش برای رسیدن به واقعیتی به نام دین هستند و این واقعیت یا گوهر دین را برای مردم بیان می کنند؛ این می شود فقه. فقه ها دسته بندی های متفاوتی دارند؛ این واقعیت که گوهر دین است توسط  افراد مختلف مورد بررسی قرار می گیرد، هر کدام از ما گزارشی از این واقعیت ارائه می دهیم. گزارش من از این واقعیت، فقه  من و گزارش شما، فقه شماست. به عنوان مثال بنده بینا هستم و دیده های خود را گزارش می کنم، شما از روی مسموعات رفته ای و شنیده هایت را گزارش می کنی، ایشان نه دیده و نه شنیده است بلکه خبرهایی که از این واقعیت رسیده است را جمع آوری و گزارش می کند این می شود فقه شما، فقه ایشان و فقه بنده.

یادگار امام ادامه داد: طبیعی است دیده های من با شنیده های شما متفاوت باشد و تلاش هر دوی ما این است که گزارشی صد در صد ارائه دهیم؛ در اینجاست که فقه به معنای اعم پدید می آید. فقه اکبر به معنای همه حوزه های دینی است یعنی هنگامی که شما حکایت از این واقعیت می کنید می گویید خداوند گوهری را به عنوان دین فرو فرستاده است.  این جوهره یک ساز و کار درونی منظم و ارتباطات منطقی درونی دارد که واقعیت آن در روح پیامبر(ص) است زیرا همه ما در تلاش برای شناخت دین پیامبر اسلام و اینکه در روح او چه نوع تبیین ها، قواعد و اخلاقی وجود داشته است هستیم. گزارش های متفاوت ارائه شده از این واقعیت در دسته های مختلف احکام، اخلاق، تاریخ و... است؛ بخشی که مربوط به اخلاق، احکام و این گونه امور است در دایره رفتار می گنجد. فقه به معنای اعم است و سایر آنها نیز به نوعی گزارشی از آن هستند.

او با بیان اینکه مذاهب در این که راه رسیدن به آن گوهر چیست اختلاف دارند، تصریح کرد: به عنوان مثال شیعه و اهل سنت در راه با هم اختلاف دارند. شیعه می گوید" راه ابوهریره بسته است و باید راه اهل بیت(ع) را رفت. هنگامی که راه ها در گزارش واقعیت متفاوت باشد، مذاهب، مختلف می شود اما راه های مشترک و نگاه ها و برداشت های متفاوت، فقه های درون مذهبی را تشکیل می دهند.

سیدحسن خمینی با اشاره به اینکه گفته می شود باب اجتهاد در اهل سنت، بسته و در شیعه باز است، توضیح داد: اهل سنت پس از آمدن خلفا مانند شیعه اجتهاد می کردند. در اهل سنت، تنها 4 فقیه وجود ندارد شاید بیش از 20-15 فقه محکم داشتند اما پس از به حکومت رسیدن متوجه شدند با این روش نمی توان حکومت کرد که هر فردی در هر جایی فقه خود را بیان کند. در حقیقت علت اصلی این مساله که وارد این مقوله شدند این بود که آنها مقام قضا داشتند و باید قضاوت می کردند، بنابراین تنها 4 راه تبیین واقعیت را پذیرفته دانستند. فرض کنید امروز قوه قضاییه بخواهد براساس فتوای هر فقیهی حکم بدهد، در آن صورت "وحدت رویه قضایی" پدید نمی آید.

او با بیان اینکه وحدت رویه قضایی اولین بار در دوره هارون اتفاق افتاده است، توضیح داد: ابوحنیفه که فقیهی ضد دستگاه عباسی بود و هر چه به او پیشنهاد دادند، در دستگاه عباسی ها وارد شود نپذیرفت، مدتی در زندان به سر برد، زمانی هم با قیام های علوی و زیدی ها همراه بوده است دو شاگرد بزرگ به نام های ابویوسف و شیبانی داشت. ابو یوسف اولین کسی است که دستگاه قضاوت بنی العباس را منظم کرد و برای یکدست شدن حکومت در هر جای جهان اسلام که پراکندگی و وسعت آن از آن سوی مرو و افغانستان تا انتهای مصر و مغرب رفته بود، دو دستگاه اداری -دستگاه والی و دستگاه قاضی-  در هر نقطه ای در نظر گرفت، یعنی مشابه سه قوه فعلی که در کشور وجود دارد، در آن زمان به صورت مستقل دو قوه یاد شده در سیستم هارون توسط ابویوسف جاری شد که قاضی و والی هر دو از طرف مرکز منصوب می شدند، هیچ ارتباطی از نظر نصب و عزل با هم نداشتند و هر کدام به کار خود می پرداختند. برای آنها لباس در نظر گرفت و قضات مختلف تعبیه کرد؛ دستگاهی برای پرورش قاضی ها ایجاد کرد.

یادگار امام با بیان اینکه این قضات قرار بود در سراسر جهان اسلام، قضاوت کنند، گفت: با توجه به اینکه اگر هر قاضی بر اساس برداشت خود حکم کند، هرج و مرجی در کشور ایجاد می شد، تصمیم گرفتند این دستگاه، دستگاه قضاوت منظمی باشد و به همین دلیل باید یک نگاه و یک فقه را انتخاب می کردند که ابویوسف دیدگاه ابوحنیفه که خود، شاگرد او بود را مبنای نظم دستگاه قضاوت قرار داد. اینکه امروزه حنفیه بیشترین طرفدار را در دنیای اسلام دارد، از همین مساله ناشی می شود که دیدگاه ابوحنفیه فقه رسمی دستگاه عباسی بود. حنفی ها فقه رایجی داشتند و در تمام مناطق جهان اسلام می رفتند همان را یاد می گرفتند، می آمدند و قضاوت می کردند.

او با اشاره به شافعی که به دلیل همراهی با قیام های زیدیه قرار بود، اعدام شود و با وساطت شیبانی او را نمی کشند، تصریح کرد: پس از این ماجرا شافعی به مصر کوچ می کند. در همان دوران فاطمی ها مصر را گرفتند و از چنبره نفوذ حنفی ها درآوردند، به همین دلیل شافعیه توانست در مصر و سپس در ایران نفوذ کند. نفوذ آنها در ایران بخصوص به علت  امام الحرمین جوینی است که ایران را تبدیل به یکی از مراکز اصلی شافعی ها کرد که پس از آن بسیاری از ایرانی ها شیعه شدند لذا شافعی ها از نظر تعداد در دنیا کم هستند و گرنه ایران یکی از محل هایی است که فقه شافعی در آن بسیار قوی بود. در حال حاضر نیز کردهای کردستان شافعی هستند.

سیدحسن خمینی با تاکید بر اینکه گوهری به نام گوهر دین وجود دارد و فقه، تلاش افراد مختلف برای دستیابی به آن گوهر است، اظهار کرد: در حوزه اخلاق، فقه به معنای اعم است. در دسترسی به حوزه احکام، گاهی اختلاف افراد با هم در "راه" است و فردی اصلا روشی که دیگری دارد را قبول ندارد و این تفاوت ها، مذاهب مختلف را می سازند. مذاهب ایجاد شده اغلب مذاهب کلامی هستند زیرا این اختلاف ها بیشتر اختلافات کلامی است. گاهی اختلاف ها به گونه ای دیگر است و در حوزه اصول فقه اختلافات پدید می آید به عنوان مثال دو فرد که هر دو در جامعه شیعه زندگی می کنند، راه های مشترکی دارند اما هر کدام دارای حجت ها و اصولی متفاوت هستند – مثلا اختلاف اخباری ها و اصولی ها از این دست است -  وگاه اختلافات در حوزه فقه است که این تفاوت را می توان در میان فقه شهید اول با شهید ثانی یا با فقه شیخ انصاری مشاهده کرد.

او با بیان اینکه تمایزات فقهی مطرح شده، علت دیگری نیز بر فربه شدن دارد، افزود: ممکن است سوالی ایجاد شود که چرا پیامبر(ص) از  ابتدا همه مسایل را یکدست بیان نکرد تا این اندازه تفرق در میان امت اسلامی ایجاد نشود؟ لذا معتقدم پدید آمدن فقه ناشی از پدید آمدن سوال است؛ هنگامی که سوالی ایجاد می شود باید به آن پاسخ داد و بعضا پاسخ ها متعدد می شود.

یادگار امام با اشاره به زمان فوت پیامبر(ص) در صدر اسلام توضیح داد: از همان فردای صبح فوت پیامبر، سوالاتی مطرح می شد؛ به عنوان مثال برای حج از کجا باید مُحرِم شد؟ اگر قرار باشد حاجیان، محرم شوند، کجا مُحِل شوند؟ اگر محرم شدند و بر فرض مثال بین راه به زیر سایه درختی رفتند، حج آنها باطل است؟ برای نماز خواندن دست ها بسته باشد یا باز گذاشته شود؟ اگر فردی شروع به نماز خواندن کرد و وقت تمام شد نیت قضا کند یا ادا؟ و سوالات بسیاری از این دست پیش می آید که تکثر سوال به پاسخ نیاز دارد. نمی توان در پاسخ همه این سوال ها گفت فرقی ندارد البته خود بیان این "فرقی نمی کند" هم یک فقه است.

او تاکید کرد: نمی توان همه سوال ها را با  "فرق نمی کند" پاسخ داد، زیرا بسیاری از اوقات دوران بین محظورین است، بنابراین به وجود آمدن فقه ناشی از بیکاری نیست بلکه برای لزوم پاسخ دادن به سوالات متعددی است که مرتب به وجود می آیند و این گونه نیست که مانند آن مثلی که می گویند" سلمانی ها وقتی بیکار می شوند سر هم را می تراشند"، عده ای از سر بیکاری بنشینند و به فقه بپردازند. سوالاتی پرسیده می شود که یا باید به آنها پاسخ داد یا در جواب گفت "نمی دانم" که  خود این نمی دانم، نحله بسیار بزرگی در میان اهل سنت است، البته در حوزه کلام نه در فقه.

حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی در ادامه دیدار اعضای شفقنا با بیان این‌که به وجود آمدن فقه ناشی از بیکاری نیست بلکه برای لزوم پاسخ دادن به سوالات متعددی است که مرتب به وجود می‌آیند، گفت: سوالاتی پرسیده می‌شود که یا باید به آن‌ها پاسخ داد یا در جواب گفت: «نمی‌دانم» که  خود این نمی‌‌دانم، نحله بسیار بزرگی در میان اهل سنت است، البته در حوزه کلام نه در فقه.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران، سیدحسن خمینی با بیان اینکه در حوزه کلام، جریانی بسیار قوی وجود دارد که می‌گوید «نمی‌دانم»، ادامه داد: این جریان از پیروان اهل حدیث هستند و معتقدند لزومی ندارد به هر مطلبی پاسخ دهند. معروف است مالک بن انس که مالکیه به او منسوب هستند روی منبر نشسته بود، از او پرسیدند این‌که می‌فرمایید «الرحمن علی العرش الستوی» یعنی چه؟‌گفت: «رحمان که معلوم است یعنی خدا؛ عرش هم معلوم است. معنای استوی هم که معلوم است، سوال هم بدعت است.» این مسئله امروز خنده‌دار به نظر می‌رسد، در حالی که یک مکتب فکری پشت آن وجود دارد؛ مکتب فکری آن این است که اگر در حوزه کلام وارد سوال و جواب شوی، به همان تفرقات حوزه فقه می‌انجامد؛ همین که هست را بپذیرید و بیش از این چون و چرا نکنید.

او با اشاره به ظهور گروه‌هایی به نام «أرایتیون» در صدر اسلام، اظهار کرد: «أرایت» به این معناست که عقیده‌ات چیست؟ و یکی از عناوین مهم در دایرةالمعارف‌ها نیز هست. این گروه یعنی أرایتیون با مطرح کردن سوالات فرضی یکی از عوامل فربه شدن فقه و کلام هستند و از عوامل نقار نیز بوده‌اند. سوالات فرضی آنها اختلافات بسیاری ایجاد می‌کرد، جدایی معتزله از حسن بصری که پس از این جدایی، معتزلی شدند و اختلافات خوارج از  این موارد بود. سوالات آنها شبیه برخی سوالات امروزی است مثل این‌که «اگر رفتیم ماه باید به کدام سمت نماز بخوانیم؟» در جواب دادن به سوالات این‌چنینی به دلیل وجود نگاه‌های مختلف و این‌که پیامبر(ص) که در رابطه با این مسایل فرضی چیزی نگفته بودند، نزاع‌هایی صورت می‌گرفت.

بسیاری از اختلافات روزگار ما به سادگی دعواهای ایجاد شده توسط  ارایتیون است. او ادامه داد: با نگاه به تاریخ صدراسلام ممکن است بسیاری از وقایع، به نظر خنده‌دار بیاید مثلا می‌دانید چه تعداد انسان کشته شده است برای این‌که آیا این قرآن، مخلوق است یا قدیم؟ که به آن «قضیه محنت» گفته می‌شود. محنت به معنای امتحان است. مسئله‌ای که این همه انسان برای آن کشته شده‌اند به نظر ما این‌که قرآن مخلوق باشد یا قدیم دردی از کسی دوا نمی‌کند؛ این قضیه ظاهر آن است و یک نظام فکری در پشت آن وجود دارد. یک مثال خوب برای آن این است که مثلا هر رییس‌جمهوری در آمریکا باید و موظف است موضع خود را نسبت به سقط جنین مشخص کند زیرا این موضوع به یک مسئله بنیادی فلسفه اخلاق تبدیل شده است؛ در حالی‌که در جامعه ایران درک درستی از این سوال در آنجا وجود ندارد و  از نظر مردم مسایل مهم‌تر از آن هست که هنوز حل نشده است. هر سوال نشانگر نظام فکری پشت آن است.

سیدحسن خمینی، قریب به اتفاق نظام‌های فقهی متعدد موجود را لازمه طول زمان اسلام دانست و  افزود: تقریبا همه مسلمان‌ها از نظر تاریخی، تکثر فقهی درون مذهبی را پذیرفته‌اند یعنی همه مسلمان‌ها قبول داشته‌اند که مثلا اگر فردی سنی باشد می‌تواند فقه‌های متعددی داشته باشد که دایره آن متفاوت است. اگر فردی شیعه باشد نیز می‌تواند در چارچوب شیعه اختلافات و اجتهاداتی داشته باشد به این معنا که این چارچوب را بپذیر و در درون آن اجتهاد کن. آنچه پذیرفته نشده است، اختلافات مذاهب با یکدیگر است که هم در اختلافات مذهبی و هم در اختلافات فقهی حق و باطل مطرح است، با این تفاوت که در حوزه درون مذهبی، اختلافات پذیرفته شده و دارای مشروعیت است.

او با بیان این‌که درست است در مشروعیت درون فقهی نیز تخطئه وجود دارد اما افراد، نظرات متفاوت یکدیگر را موجب گناهکار بودن دیگری نمی‌دانند، تصریح کرد: افراد در اختلافات درون فقهی پیش آمده، دیگری را خطاکار می‌دانند. عدالت به معنای عدم خطا نیست بلکه به معنای عدم گناه است؛ کسی که معصوم است خطا نمی‌کند نه کسی که عادل است. فرد عادل، فردی است که گناه و تخلف عمدی نمی‌کند اما ممکن است اشتباهاتی نیز داشته باشد.

یادگار امام(س) با اشاره به این‌که افراد در اختلافات کلامی پیش آمده یکدیگر را تخطئه به گناه می‌کنند، گفت: همان‌طور که گفته شد هنگامی که فقها در درون حوزه اسلام نظرات مختلف دارند، همدیگر را خطاکار محسوب می‌کنند زیرا اگر معتقد باشند که هم خود درست می‌گویند هم دیگری، نشان دهنده دوپهلو بودن واقعیت است که به چنین حالتی«منطق فازی» می‌گویند. در صورتی که چارچوب نظام فقهی ما منطق فازی نیست یعنی یا درست یا غلط است و شق ثالث ندارد؛ نمی‌تواند هم درست و هم غلط باشد یا دو متناقض، هر دو درست باشند. منطق فازی در عرفان می تواند وجود داشته باشد.

او با بیان این‌که در مباحث برون مذهبی، افراد یکدیگر را تخطئه به گناه می‌کنند، اظهار کرد: همه مذاهب کلامی معتقد هستند مذهب خود آنها حق است بنابراین هنگامی که یکدیگر را نفی می‌کنند مثل نفی درون فقهی نیست که صرفا بگویند شما خطاکاری بلکه  او را گناهکار می‌دانند و در نتیجه از عدالت، ساقط  و مذهب او غلط می‌شود. پلورالیست‌های جدید این نکته را هدف قرار می‌دهند یعنی می‌گویند «نه! هم تو درست می‌گویی هم من، تکافوی ادله شده است و واقعیت، قابل دسترسی نیست؛ ممکن است شما درست بگویی ممکن است من درست بگویم». که البته این قول از جهاتی اشکال فلسفی دارد اما امروز وارد نقدهای آن نمی شویم.

سیدحسن خمینی، فقه شیعه را دامنه‌ای تحلیلی از واقعیت دین دانست و افزود: هنگامی که گفته می‌شود یک دامنه، یعنی تنها یک تحلیل نیست زیرا در درون این فقه، اخباری و اصولی وجود دارد، اصولی‌های آن انواع و اقسام دارند و... زمانی که در این بحث از شیعه صحبت می‌شود منظور ما شیعه امامیه یا اثنی عشری است. تعریف شیعه به دلیل وجود تعاریف مختلف، سخت است و نمی توان تعریف روشنی از آن ارائه داد. زیدی‌ها نیز وجود دارند اما آنها از دید ما به عنوان شیعه امامیه، تخطئه مذهبی دارند نه تخطئه فقهی. در دایره فقه، خود فقیه در برخی موقعیت‌ها توقف می‌کند و می‌گوید ممکن است «اشتباه کنم» و بسیاری محل‌ها می‌گوید «نمی‌دانم». معنای روشن احتیاط واجب که در رساله‌ها به آن اشاره می‌شود یعنی فقیه می‌گوید «من در این مسئله حکم خدا را نمی‌دانم».

او ادامه داد: به همین دلیل است که گفته می‌شود در مورد احتیاط واجب یا باید احتیاط کرد یا می‌توان به فالاعلم رجوع کرد زیرا دیگر خروج از دیدگاه این آقا، خروج از نظر عالم نیست، یعنی چون احتیاط آن فقیه از باب ندانستن است می‌توان در این مورد خاص به افراد دیگر مراجعه کرد. فقیهی که وارد بحث می‌شود دامنه‌ای را بیان و حکایتی از واقع می‌کند یا می‌گوید می‌توانم یا می‌گوید نمی‌توانم. تمام  بحثی که تاکنون مطرح شد مبنای اصولی است به این که به واقع می‌رسیم و گرنه مبنای اصولی دیگری وجود دارد که به طور کلی چینش این بحث و هر چه تا این لحظه گفتیم را تغییر می‌دهد و آن این است که اصلا ما کاری به واقع نداریم و به حجت توجه می‌کنیم که خود، بحث جدیدی است.

او مجموعه شکل گرفته فعلی را دارای تکثری بسیار خواند و تصریح کرد: یعنی تقریبا هیچ مسئله‌ای پیدا نمی شود که خود فقها در آن اختلاف نداشته باشند اگر روی همه اینها حرف زده شود، عملا هیچ نتیجه ای به دست نمی آید بنابراین باید قطاع خاص و کوچکی از آن را برداشت مثلا گفت اصولی نه اخباری که خود اصولی ها نیز دایره بسیار وسیعی می شوند؛ دوباره باید قطاع را کوچک و کوچک‌تر کرد.

یادگار امام با بیان اینکه انقلاب و نظام اسلامی با یک نگاه فقهی خاص پدید آمده است، گفت: این نگاه فقهی، نگاه فقهی امام است و این فقه، وحدت رویه قضایی و حکومتی لازم دارد که آن وحدت رویه را پیدا کرده است. این مسئله به این معنا نیست که در درون خود این فقه امکان اجتهاد وجود ندارد یعنی می توان فقه امام را به عنوان یک نگاه از واقعیت لحاظ کرد که باز ممکن است نگاهی که آن فقه از واقعیت تبیین می کند با ایجاد سوالات جدید، دوباره در آن دو نگاه پدید آید.

سیدحسن خمینی با تاکید بر اینکه رویه فوق الذکر در اجتهاد، خودمتناقض نیست، توضیح داد: فقه امام، یک فقه است و ایشان خود دو شخصیت دارد؛ یک شخصیت امام، فقیه و دیگری مجری فقه خود است. معمولا کمتر خود ایدئولوگ‌ها مجری بوده‌اند. جنس حوزه اجرا از قضایای خارجیه و تاریخی است. صحت و بطلان در قضایای خارجیه به تحلیل عقلی نیست بلکه به تطابق قضایای خارجیه با واقع است. به عنوان مثال امروز گفته می‌شود مدرس این را گفت یا نگفت، این یک قضیه خارجیه است. کار او غلط بود یا درست، با نتیجه‌اش باید مقایسه شود. شاه عباس در سال فلان که جنگ کرد، توفیق داشت یا نداشت؟ برای پاسخ به چنین سوالاتی باید تحلیل خارجی کرد.

او افزود: اما صحت و سقم یک قضیه در نظام فکری به پارادوکسیکال بودن آن است و اینکه در عالم خارج چه نتیجه ای می دهد، صحت و سقم قضیه نیست. بطلان یک نظام فکری به این است که تناقض در صدر و ذیل داشته باشد. اگر در درون این نظام فکری تناقضی پیدا شد، شاید خود آن خود را اصلاح کند اما اینکه در دوره‌ای اجرای اشتباهی دارد به نظام فقهی ارتباطی ندارد؛ چه بسا مجریان خوبی بودند از مکاتب بد یا بالعکس مکاتب خوبی بوده اند که مجریان بدی داشته اند.

سیدحسن خمینی در ادامه به پاسخ پرسشی در ارتباط با اخلاق در فضای مجازی پرداخت و گفت: متاسفانه فضای وب، فضای بی ادبی است. من از سایت های خارجی  اطلاع ندارم ولی قطعا آنها هم این گرفتاری را دارند. یکی از علت‌های آن این است که افراد در فضای وب تبدیل به شخصیت‌های مجازی می‌شوند و هنگامی که شخصیت مجازی شد، از حالت شخصی که می‌خواهد مردم او را خوب ببینند و خوب بدانند خارج می‌شود. یکی از مواردی که موجب سالم ماندن جامعه می‌شود، این است که انسان ها دوست دارند دیگران آنها را خوب بدانند؛ این یک نعمت خدادادی است و به همین دلیل افراد حتی اگر بیماری‌های بسیاری در درون و روح خود داشته باشند، برای اینکه از سوی جامعه طرد نشوند تلاش می‌کنند خود را در برابر دیگران فردی هنجارمند و مودب نشان دهند.

او با ارائه مثالی بیان کرد: مودب بودن یعنی رعایت کردن آداب اجتماعی، به فرض فرد مسنی وارد اتوبوس می شود و  آن شخص نوعی با وجود اینکه تمایل ندارد اما به دلیل  سنگینی نگاه جمع، از جای خود بلند می شود و  جای خود را به او می دهد. بنابراین بسیاری از تن دادن های انسان ها به هنجارهای اجتماعی که همان ادب باشد به این دلیل نیست که در درون خود متخلق هستند که ای کاش این گونه باشد، درصدی از آن به خاطر همان  است که پیش از این گفته شد اما در فضای وب، شخصیت مجازی درست می‌شود که از این گرفتاری خارج است زیرا با نام دیگری وارد شده است. این ناشناس بودن موجب بروز پیدا کردن آنچه ورای این ادب ظاهری وجود دارد خواهد شد.

یادگار امام عدم رعایت ادب ظاهری را نتیجه فضای مجازی خواند و با تاکید بر لزوم مقابله با بد اخلاقی تصریح کرد: باید دانست که بدی به خود ما بازگشت می‌کند. در فضای مجازی، حتی اگر به شخصیت مجازی فرد توهین نیز بشود ناراحت نمی‌شود زیرا او را خود نمی‌داند، با زبان او دشنام می دهد و به او هم که دشنام می‌دهند متاثر نمی‌شود چون هم او هست و هم او نیست. ممکن است به تدریج همین بازخورد در آینده به شخصیت های حقیقی آنها در جامعه نیز تسری پیدا کند.

او با اشاره به آیه ‌«لاتتخذو الیهود و النصری اولیاء...» در قرآن کریم، توضیح داد: این توصیه خداوند یک علت دقیق عقلی دارد زیرا به مرور زمان قبح اعمالی که آنها مرتکب می‌شوند، مانند مصرف مشروب، در ذهن شخص می‌شکند زیرا حُسن آن انسان، آن قبح را پوشش می‌دهد یعنی مثلا با خود می‌گوید این فرد نماز نمی‌خواند اما انسان خیلی خوبی هم هست در صورتی که حسن این فرد می تواند ناشی از مسایل دیگری باشد و باید بین کار آن شخص و خود او تمایز قایل شد.

سیدحسن خمینی با تاکید بر این‌که متاسفانه فضای وب فضای بسیار بی‌ادبی است، گفت: هر جا هم که افراد بتوانند با شخصیت‌های مجازی حضور پیدا کنند این مسئله بدتر می‌شود؛ یکی از راه‌های مقابله با این بی‌ادبی موجود، این است که دامنه حضور شخصیت‌های حقیقی را افزایش دهند، یعنی هزینه اینکه اشخاص با شخصیت حقیقی خود وارد فضای مجازی شوند تا این اندازه بالا نرود که مجبور شوند سراغ حالت شخصیت‌های مجازی بروند. باید به دنبال راه‌های دیگر نیز بود اما در حال حاضر باید این این درد را شناخت و پذیرفت. درد این است که فضای وب فضای مودبانه‌ای نیست و ما به عنوان انسان‌هایی که با چنین فضایی که لازمه زندگی ماست، مواجه هستیم و نمی‌توان آن را حذف کرد. به عنوان یک ایرانی، یک مسلمان یا یک متخلق باید در این راستا تلاش کنیم.

او افزود: مطرح کردن این بحث، توصیه و تلنگر به دیگران و این‌که همه باید تلاش کنند و به آن بپردازند تا مورد توجه جامعه قرار گیرد خود، گامی به جلو خواهد بود.

یادگار امام با بیان این‌که تاثیرگذاری یک رسانه الزاما به رتبه او در رتبه بندی های جهانی یا تعداد بازدیدکنندگان آن نیست، تصریح کرد: چه بسا سایت هایی هستند زرد اند که رتبه بسیار بالایی نیز دارند البته رسانه ها به این مساله نیز باید توجه کنند و حتما اینکه سه نفر حرف را بشنوند بهتر از شنیدن دو نفر است اما تاثیرگذاری الزاما به این موضوع ارتباط ندارد. تاثیرگذاری این است که با افراد مختلف ارتباط برقرار شود و سایت شفقنا تبدیل به پایگاه بین‌المللی همکاری‌های مختلف شود و تنها یک سایت نباشد. هر خبرنگار باید تبدیل شود به «یک سایت مولد خبر شیعه».

او در پایان در خصوص کمرنگ شدن فعالیت برخی سایت‌ها و خبرگزاری‌های داخلی بیان کرد: شاید اداری شدن ناشی از گذر زمان و پیرشدن مجموعه‌ها دلیل این کمرنگ شدن فعالیت‌ها باشد، اما به تدریج که سیستم اداری شد و از شکل کار دلی خارج شد تاثیرگذاری خود را از دست می‌دهد. این امر - یعنی کار کردن با دل -  مستلزم این است که فضای صمیمی و دوستانه در محیط حاکم باشد.